نشر توسط:دکتر علی محمدپور زیدی درباره : جغرافیا طبیعی , اقلیم شناسی , هواشناسی , فایل های متنی , عمومی , خبرها , مطالب جالب , علمی , طبقه بندی مطالب , دانشجویان , معرفی اساتید برتر , جغرافیدانان بزرگ ,
Views 1326 تاریخ : چهارشنبه 09 بهمن 1392 نظرات (0)

مطلبی مهم و اموزشی از جناب دکتر عساکره در مورد فرضیه در پژوهش های اقلیمی.منبع اقلیم شناسی" target="_blank">انجمن اقلیم شناسی.

براساس سؤال (های) تحقیق و بر پایه آگاهی ها و دانسته های حاصل از مطالعات تئوریك، پاسخ (هایی) برای مساله (های) تحقیق به ذهن محقق خطور می نماید. این پاسخ (های) ابتدایی پس از نظام یافتن به شكل فرضیه در می آیند. در واقع فرضیه به عنوان گمان، حدس، پیش فرض ذهنی، پیشنهادی توجیهی، تبیین و یا پاسخی احتمالی ـ آزمایشی درباره یك مساله یا خلاء علمی ـ پژوهشی تعریف می شود كه بر مبنای معلومات، معقولات، تصورات ذهنی، مشاهدة آزاد محقق و یا تجارب گذشته بنا شده است. در واقع فرضیه جواب موقتی درباره مساله تحقیق است كه به صورت تائید و یا نفی ارائه می شود و می بایست مورد آزمایش قرار گیرد. به لحاظ فنی فرضیه ها حاوی عبارتی از روابط قابل اندازه گیری، متغیرهای مورد بررسی و كیفیت این روابط است ( ساده 1375) و می بایست به شكل قابل فهم، صریح، با حدود مشخص و بر مبنای تئوری ها یا قوانین موجود موجود بیان شوند ( كرمی 1381).

از آن جا كه مسائل اقلیمی در ارتباط با بر هم كنش عناصر و عوامل آب و هوایی در امتداد زمان ـ مكان می باشد، یك فرضیه در تحقیق اقلیمی نیز می بایست پیش فرضی برای تبیین این گونه سوالات باشد. یعنی فرضیه هم توزیع زمانی ـ مكانی فراسنج های مورد بررسی و هم پدیده های مرتبط با آن را بیان دارد و ترجیحاً جهت دار می باشد. یعنی رابطه یا اختلاف مشخصی را بین دو یا چند متغیر بیان می کند. از این لحاظ است كه دلاور (1376) اظهار می دارد كه فرضیه در هدایت رویه تحقیق و فعالیت های پژوهش و نیز تبیین مساله نقش بنیادی دارد.

اطلاعات گردآوری شده جهت حمایت فرضیه، مبنای تعمیم و تكوین نظریه است ( دلاور 1376 ) و می تواند به همراه مساله، روش تحقیق را هدایت نماید ( هومن 1380). بنابراین فرضیه ها ابزارهای عملی یک نظریه، محك اصلی نظریه و رابطه تئوری و تحقیق به شمار می آیند ( ساده 1375). اگر فرضیه (ها) دارای چهار ویژگی آزمون پذیری، دقت، صراحت و سادگی باشد، به لحاظ هدایت جریان پژوهش و تعیین متغیرهای ضروری از اهمیت تئوری و عملی قابل توجهی برخوردارند. به عنوان مثال اگر مساله تحقیق به صورت زیر باشد:

« آیا افزایش دمای ایران طی پنج دهه اخیر موجب کاهش بارندگی كشور شده است؟»

با توجه به دانسته ها، معقولات و یا مشاهدات پیشین در ارتباط با تاثیر دما بر بارش می توان فرضیه را بنا نهاد. توضیح این كه می دانیم با وجودی كه افزایش دما موجب فزونی تبخیر و در عین حال افزایش گنجایش رطوبتی می شود و با عنایت به این كه عملكرد هر یك از دو عامل در مكان ها و طی زمان های مختلف متفاوت است، فرض زیر را می توان برای مساله تحقیق ارائه نمود:

« افزایش دمای ایران طی پنج دهه اخیر موجب كاهش بارندگی در نواحی جنوبی و افزایش آن در نواحی شمالی كشور شده است.»

دراین مثال، فرضیه ارائه شده مشابه سوالات مطرح شده هم بازة زمانی (پنج دهه اخیر) و هم محدودة مكانی ( كشور ایران ) و هم فراسنج مورد بررسی ( دما ـ بارش ) و هم نوع روابط (مستقیم یا معكوس ) را بیان می دارد. چون با استفاده از فرضیه ارائه شده، داده های مورد استفاده و قابل بررسی (دما و بارش) معلوم هستند، بنابراین فرضیه آزمون پذیر است. چون اجزای فرضیه (بازه زمانی، گستره مکانی و فراسنج ها و زمان ) معلوم هستند، فرضیه از دقت کافی برخوردار است. همچنین جهت دار بودن فرضیه و موضوع آن (افزایش دما – کاهش بارش) معلوم است، فرضیه از صراحت کافی برخوردار می باشد. فهم جمله مورد بحث نیز گویای سادگی آن است.

همچون سوال های پژوهش، فرضیه (ها) نیز به یکی از شكل های توصیف ماهیت و وضعیت پدیده ها (فرضیه توصیفی) و یا به شكل رابطه، اثر (فرضیه رابطه ای)، تفاوت و تشابه بین پدیده ها و متغیرها ( فرضیه تشابه – اختلاف) بیان شود. با این تفاوت که در فرضیه های ارتباطی و تفاوتی، جهت ارتباط و نیز جهت اختلاف مشخص شود. به عنوان نمونه در فرضیه بالا نوع روابط بیان شده است. در این فرضیه رابطه دما و بارش در نواحی جنوبی معکوس و در نواحی شمالی مستقیم است. به عنوان یک مثال دیگر به سوال اختلافی زیر توجه کنید:

« آیا میانگین دمای زمستان در خراسان شمالی و آذربایجان شرقی با هم اختلاف دارند؟»

برای تعیین جهت اختلاف در فرضیه مرتبط با این سوال باید براساس معقولات، مقبولات یا دانسته های حاصل از مطالعات نظری بیان شود که کدام استان از دمای کم تر یا بیش تری برخوردار است. در فرضیه زیر این شرط رعایت شده است:

« میانگین دمای زمستان در آذربایجان شرقی کم تر از میانگین دما در خراسان شمالی است. »

در یك پژوهش علمی، بسته به ماهیت، قلمرو و مقیاس تحقیق، تعداد فرضیه ها ممكن است از یك تا چند فرضیه تغییر کند. فرضیه در بیشتر اوقات درمساله تحقیق جای می گیرد. دراین صورت ردیابی اهداف تحقیق ساده تراست. مثلاً مساله:

«آیا افزایش دمای شهرهای ایران طی دهه های گذشته بیش از روستاها بوده است ؟»

به وسیله جوابی فرضی برای مساله و به شكل زیر قابل بیان است:

« افزایش دمای شهرهای ایران طی دهه های گذشته بیش از روستاها بوده است »

در این بخش ضروری است که یک توضیح در باره جهت دار بودن فرضیه بیان شود. به طور كلی فرضیه ها به لحاظ جهت، به دو شكل جهت دار ( یك سویه) یا بدون جهت (دو سویه) قاب ارائه هستند. فرضیه جهت دار به فرضیه ای گفته می شود كه درآن جهت ارتباط (جهت تاثیر) یا اختلاف متغیرهای تحقیق مشخص و معین باشد ( دلاور 1376). مثلاً :

« در دامنه های جنوبی البرز میانی رابطه میانگین دمای سالانه با ارتفاع، رابطه ای معكوس است.»

در فرضیه بدون جهت رابطه متغیرها نامعلوم است. برای مثال فرضیه فوق را به شكل یك فرضیه دو سویه می توان چنین بیان نمود :

« در دامنه های جنوبی البرز میانی دمای سالانه با ارتفاع تغییر می كند.»

در این حالت نوع و جهت ارتباط (مستقیم یا معکوس) نامعلوم است.

گاهی فرضیه های پژوهش را می توان با عبارات و نمادهای آماری و به صورت فراسنج هایی بیان نمود. فرضیه آماری بر دو قسم فرض صفر و فرض مقابل تقسیم می شود. فرض صفر بر اساس اصل برائت بنا نهاده شده، عدم وجود تفاوت، رابطه یا اثر بین متغیرها و میزان آن را بیان می دارد ( نادری وسیف 1371) و در معرض آزمون قرار می گیرد. اگر فرضیه رد شود. فرضیه مخالف بر اساس داده های موجود تائید می گردد. اگر هر یك از حالات فرض صفر پس از آزمون تائید و مورد پذیرش واقع گردد، درآن حالت رابطه یا اثر ظاهری نتیجة وقایع اتفاقی و خطاهای آماری، نمونه گیری و ... تعبیر می شود. در واقع یك فرضیه آماری معمولاً گزاره ای است که یك وجه صفت مورد آزمایش را در شرایط تصادفی را بیان می كند ( هومن 1380). به لحاظ تعداد متغیرها نیز می توان فرض های دو متغیره ( اختلاف یا رابطة ساده دو متغیر) و چند متغیره ( آزمون اثرات متقابل چند متغیر ) نیز تشخیص داد ( كرمی 1381) فرض هایی نیز بر حسب محتوا موجودند كه به فرض های توصیفی شهرت دارند ( ساده 1375).